Op 12 mei was het de Internationale Dag van de Verpleging. Over de hele wereld is er op deze dag bijzondere aandacht voor de bijdrage van verpleegkundigen en verzorgenden aan de gezondheidszorg. 12 mei is niet zomaar gekozen; het is de geboortedag van Florence Nightingale, een Britse verpleegster (de toenmalige naam voor verpleegkundige), pionier en grondlegger van de moderne verpleegkunde.
Tekst: Jeanine Stuart
Dit jaar is het 200 jaar geleden dat Florence Nightingale werd geboren, op 12 mei 1820 in Italië, en zij kreeg de naam van haar geboorteplaats. Zij was de tweede dochter van een rijk Brits echtpaar. Hoe kwam het dat ze in Italië werd geboren? Na de val van Napoleon I gingen welgestelde Britten graag een kijkje nemen op het Europese vasteland. William Edward Nightingale en Fanny Smith volgden deze mode toen zij in 1818 hun huwelijksreis naar Italië aanvaardden. In 1819 kreeg het echtpaar in Napels een dochter, Parthenope. Een jaar later aanschouwde in Florence een tweede dochter het levenslicht. In 1922 ging het gezin terug naar Engeland.
Privélessen en reizen
Florence kreeg vanaf haar twaalfde les van haar vader. Hij leerde haar talen, geschiedenis, filosofie en wiskunde. Vooral in dit laatste vak was Florence heel goed en ze vertelde haar vader dat ze wiskunde wilde gaan studeren, maar dat lag heel moeilijk in de behoudende samenleving van die tijd. Meisjes gingen trouwen of ze moesten helpen in de huishouding. Dat wilde Florence absoluut niet. Ze wilde geen leeg bestaan leiden. Ze kreeg vele huwelijksaanzoeken, maar ze wees ze allemaal af. Wat overbleef, was charitatieve ziekenzorg in haar omgeving. Ze leefde op van de lessen wiskunde en statistiek die haar neef haar gaf. Tot na haar dertigste las ze veel over verplegen en ze wilde dit in praktijk brengen. Haar ouders waren hier echter fel op tegen.
Ze gaat reizen; ze bezoekt Egypte, Duitsland en Frankrijk. In 1850 brengt ze een bezoek aan de diaconessengemeenschap in Duitsland en daar ontmoet ze ds. Fliedner en zijn vrouw Frederieke; zij vinden een roeping door God een voorwaarde voor goede ziekenverpleging. Florence werkt in het diaconessenhuis aldaar en later ook in een ziekenhuis in de omgeving van Parijs. Terug in Engeland houdt ze zich bezig met het reorganiseren van een klein ziekenhuis.
De Krimoorlog
En dan opeens krijgt Florence haar kans, de Krimoorlog breekt uit. Deze oorlog is in eerste instantie een ruzie tussen Turkije en Rusland over heiligdommen in Jeruzalem. Later raakten meer landen erbij betrokken, zoals Engeland, dat vreesde voor de handelsroute met India. In maart 1854 vertrokken 300.000 militairen naar de Krim, van wie er na drie maanden al 20% aan dysenterie en cholera leed, zonder goede verzorging. Ook na de slag bij Alma in september is er nog steeds geen adequate zorg. Soldaten moesten te lang wachten op vervoer naar het Britse militaire hospitaal in Scutari (het huidige oostelijke deel van Istanbul). Zij werden per schip over de Bosporus vervoerd, maar daar is de toestand erbarmelijk. Er is geen verzorging, en er zijn ook geen verbandmiddelen. Er verschijnt een stuk in The Times waarin wordt geschreven dat de toestand in Scutari erger is dat in het eenvoudigste armenhuis in Engeland. De Britten zijn woedend op de regering, die zo slecht zorgt voor haar soldaten.
Minister van Oorlog Sidney Herbert was een oude vriend van Florence en op de hoogte van haar interesse in de verpleegkunde. Op 15 oktober 1854 stuurde hij haar een brief waarin hij zegt dat er slechts één persoon in Engeland is die in staat zou zijn om orde op zaken te stellen.
Zes dagen later al scheepte Nightingale zich met 38 vrouwen in, maar deze vrouwen waren welwillende amateurs. Er lagen ongeveer 300 zwaar zieke en gewonde soldaten in het hospitaal. Zij kregen geen schone kleding, er was te weinig eten en de ratten liepen vrolijk rond. Florence had wel enige ervaring in de zorg, en met geduld, tact en vooral veel organisatievermogen wist zij orde in de hospitaalafdeling van de Selimiye-kazerne te scheppen en bereikte zij dat de verzorging van gewonden aanmerkelijk verbeterde. Het was zeer zwaar werk en de verpleegsters mochten na ’s avonds acht uur rusten. Zelf maakte Florence echter dagen van 20 uur. De bijnaam ‘de vrouw met de lamp’ kreeg ze doordat ze vaak in de avonden rondes maakte langs de gewonden met haar lamp.
Toch stierven juist in haar ziekenhuis relatief de meeste soldaten. Ze drong aan op een onderzoek, waaruit bleek dat een defecte riolering de oorzaak was.
Bedenker van het pooldiagram
Florence had een duidelijk beeld van dat hygiëne van het allergrootste belang was voor de genezing van de gewonden. Het sterftecijfer liep al snel terug van 40% naar 2%. Deze cijfers verzamelde Florence zelf. Om de regering ervan te overtuigen dat verreweg de meeste soldaten niet stierven als gevolg van oorlogshandelingen maar door het gebrek aan goede ziekenzorg en hygiënische maatregelen, ontwikkelde de in wiskunde en statistiek zeer begaafde Nightingale een diagram om de relevante gegevens te presenteren. Ze werd de uitvinder van het pooldiagram en introduceerde hiermee het gebruik van statistieken in de gezondheidszorg. Zelf is ze in de Krim ook zeer ernstig ziek geweest, zo erg dat men vreesde voor haar leven. Na slechts twaalf dagen ging ze weer aan het werk.
In 1855 kwam een gezondheidscommissie op bezoek. Deze gaf opdracht voor een betere ventilatie, een deugdelijke riolering en meer ruimte per patiënt. Ook werd het gehele complex gedesinfecteerd. Dit tot grote tevredenheid van Florence.
Terug naar Engeland
Na twee jaar vechten waren de Russen definitief verslagen; aan de Krimoorlog kwam een eind. Nightingale wachtte in Scutari het vertrek van de laatste Britse soldaten af en keerde in augustus 1856 in Engeland terug – bejubeld als een nationale heldin. Na haar terugkomst in Engeland richtte ze in 1856 een verpleegstersschool op in het St. Thomashospitaal in Londen, een van de eerste opleidingen op dit gebied, en de invloedrijkste. Het geld hiervoor krijgt zij als dank voor haar werk tijdens de oorlog. Florence onttrekt zich wegens gezondheidsproblemen al snel na haar terugkeer aan het openbare leven. Het is niet duidelijk of ze tijdens de oorlog een ziekte heeft opgelopen of dat ze lijdt aan een posttraumatisch stresssyndroom, maar vanuit huis zet ze zich in voor betere gezondheidszorg, ze schrijft rapporten en zet de regering onder druk om bepaalde wetten aan te nemen. Ze is ervan overtuigd dat veel ziekten te wijten zijn aan slechte hygiëne. Ze schreef duizenden brieven; ze schreef boeken en vertaalde belangrijke werken.
Notes on nursing
In 1858 publiceerde zij ‘Diagram of the Causes of Mortality in the Army in the East’, en daarin toonde Nightingale aan, met behulp van haar statistieken, dat voor elke soldaat die was gedood er zeven waren bezweken aan onnodige ziektes. In 1859 schreef ze Notes on Nursing, What it is, and What it is Not, het eerste moderne handboek voor de verpleging van zieken. Dit zorgde voor een mediahype: binnen enkele maanden waren er al 15.000 exemplaren verkocht. Op basis van dit kleine werkje wordt Florence Nightingale de ‘grondlegger’ van de moderne ziekenverpleging. In 1907 krijgt ze als eerste vrouw de Order of Merit, een koninklijke onderscheiding. Ze wordt geraadpleegd door staatshoofden, onder wie de Nederlandse koningin Sophie, de eerste echtgenote van koning Willem III. Henri Dunant werd door haar werk in de oorlog geïnspireerd, en stichtte in 1863 het Rode Kruis.
En natuurlijk was ze voor vele vrouwen een voorbeeld: vrouwen kunnen een baan hebben!
Florence Nightingale overleed in Londen op 13 augustus 1910 op 90-jarige leeftijd. In haar testament had zij bepaald dat zij met de grootst mogelijke eenvoud moest worden begraven, met slechts een eenvoudig houten kruis met haar initialen om haar graf te merken. Op grond van deze laatste wilsbeschikking werd zij in het familiegraf in East Wellow bijgezet.
In Londen is een museum aan haar leven gewijd. Zie www.florence-nightingale.co.uk. In Nederland is er helaas geen verpleegkundemuseum meer, maar het Florence Nightingale Instituut houdt zich als online kenniscentrum bezig met de geschiedenis van de verpleging en verzorging. Zie www.fni.nl
Bronnen
- Gerard Borst, Florence Nightingale, verpleegster met een schuldcomplex. In Historisch Nieuwsblad, 7-2000.
- Afke van der Toolen, Florence Nightingale (1820-1910). In Historisch Nieuwsblad 8-2009.
- Samuel de Korte, Florence Nightingale in Historiek dec. 2019.