Tumoren wringen zich in allerlei bochten om het immuunsysteem op afstand te houden. Hoe ze dat precies doen, begrijpen wetenschappers nog niet goed. Een stof die ontdekt is in het Antoni van Leeuwenhoek lijkt hierbij van groot belang, blijkt uit nieuw onderzoek dat op 16 november in het tijdschrift Cell Reports staat. Een medicijn is al in de maak.
Afbeelding: Immuuncellen genaamd T-cellen (blauwe bolletjes) verlaten de bloedbaan om de kanker te bestrijden. De kankercellen maken echter met autotaxine (licht blauw) een soort schild dat de T-cellen op afstand houdt.
Eén jaar na zijn komst in het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek, ontdekte Wouter Moolenaar de signaalstof LPA. Dat was een grote ontdekking, vertelt hij nu, ruim dertig jaar later: “LPA zet cellen aan om te delen en werd dus al snel in verband gebracht met kanker. Wat als je LPA zou kunnen remmen…? Na onze ontdekking was de vraag steeds: waar komt dat LPA vandaan? Het zit in ons bloed en onze weefsels. Maar hoe komt het daar? Daar zaten we echt vast toen.”
Verlossing
Het moet een verlossing geweest zijn toen Japanse onderzoekers tien jaar later met het antwoord kwamen. Zij brachten het enzym autotaxine ten tonele als hoofdproducent LPA in ons lichaam. Moolenaar: “Daar zijn we bovenop gesprongen. Autotaxine was al langer bekend, maar iedereen dacht dat het wat anders deed.”
Insectenspray
En nu plukken Moolenaar en zijn collega’s de vruchten van hun twee decennia aan autotaxine-onderzoek die volgden. Ze hebben ontdekt dat kankercellen afweercellen wegsturen met behulp van dat het eiwit autotaxine, dat LPA maakt. Zoals insectenspray muggen weert, zo houdt autotaxine immuuncellen genaamd T-cellen op afstand, waardoor de kanker ongestoord kan doorgroeien.
Aantrekken of afstoten?
“Dat was een onverwacht resultaat”, vertelt Moolenaar. “Gezien onze eerdere bevindingen dachten we dat autotaxine de immuuncellen juist zou aantrekken. Maar we zagen het omgekeerde gebeuren.” In muizen met een tumor hebben ze nu laten zien dat dit ook in een levend organisme zo werkt. En ook menselijke huidkankercellen die autotaxine uitscheiden blijken daarmee in het lab immuuncellen te kunnen afweren. De immuuncellen zijn nodig om de kanker te bestrijden.
Alvleesklierkanker
Deze bevindingen geven hoop voor de autotaxine-remmer die ontwikkeld is voor de behandeling van kankerpatiënten. Met onder meer de kennis van het Nederlands Kanker Instituut is deze autotaxine-remmer ontwikkeld. Een eerste onderzoek in gezonde vrijwilligers wordt nu afgerond en begin volgend jaar start een studie bij patiënten met alvleesklierkanker.
Eureka
“Het was een prachtig moment, toen we onze vinding in muizen bevestigd zagen”, zegt Moolenaar. “We hadden best wat tegenslag, ook door de corona-pandemie. Maar iedereen had echt een eureka-gevoel toen het lukte. Als wetenschapper ben je een ontdekkingsreiziger, die móet nieuwe horizonten verkennen”, zegt Moolenaar.
Dit onderzoek werd medegefinancierd door KWF Kankerbestrijding.