Vijf vragen aan nucleair geneeskundige Marcel Janssen van het Radboudumc
Nu Poetin dreigt met nucleaire wapens en twee grote kerncentrales in Oekraïne in handen heeft, vrezen veel mensen een nucleaire ramp. Daarom hamsteren sommige mensen jodiumtabletten. De pillen, die de schildklier beschermen tegen de schade van radioactief jodium, zijn inmiddels bijna overal uitverkocht. Is dat een probleem? ’Nee’, zegt nucleair geneeskundige Marcel Janssen van het Radboudumc. ‘Nu pillen inslaan heeft geen zin. Door de afstand van 2000 kilometer tot Oekraïne is het onwaarschijnlijk dat de hoeveelheid straling schadelijk zou zijn voor ons. Bovendien heeft de overheid voldoende voorraad en tijd mocht het toch misgaan’.
Hoe werken jodiumtabletten?
‘In het lichaam neemt vrijwel alleen de schildklier jodium op. Bij een nucleaire ramp komt radioactief jodium vrij. Dit kan zich met de wind en regen over een groot gebied verspreiden, en via lucht, water en de voedselketen in het lichaam komen. Als je radioactief jodium binnenkrijgt neemt de schildklier het voor een deel (in Nederland gemiddeld 15-20%) op. Dat leidt vooral bij jonge mensen tot een iets grotere kans op schildklierkanker. Jodiumtabletten bevatten niet-radioactief kaliumjodide. Dit zit ook in onze voeding, in zeevis, zeewier, zuivelproducten, en in brood en keukenzout. In de tabletten zit een veel grotere hoeveelheid jodium, honderden keren zo veel als we dagelijks via de voeding binnenkrijgen. Dat verzadigt tijdelijk de jodiumopname in de schildklier, en blokkeert zo de opname van radioactief jodium. Dat plas je dan uit en zo bescherm je de schildklier.’
Heeft het zin om bij een kernramp jodiumtabletten te slikken?
‘Ja, in de directe omgeving zeker, maar er bestaat een kans op schijnveiligheid. Na een kernramp zoals die in Tsjernobyl, zagen we dat de kans op schildklierkanker in de gebieden met de hoogste radioactieve neerslag vooral verhoogd was onder mensen die op het moment van het ongeval erg jong waren. Ook nu, 35 jaar later, komt er nog steeds meer schildklierkanker voor in dat gebied dan verwacht. Daarbij speelt mee dat mensen daar relatief weinig jodium in de normale voeding hebben, zodat hun schildklieren veel meer van het binnengekregen jodium opnemen dan in Nederland, waardoor de blootstelling destijds ook relatief hoog was. Verder zijn er in die tijd helemaal geen beschermende maatregelen genomen. In de omgeving van Fukushima, waar de mensen veel jodium binnenkrijgen in hun dieet, zien we geen duidelijke stijging van het risico op schildklierkanker, terwijl daar nauwelijks jodiumpillen zijn ingenomen na de ramp met de kerncentrale.
In Nederland is de jodiumvoorziening in het dieet redelijk goed, maar niet hoog. Waarschijnlijk heeft het slikken van jodiumtabletten daarom bij jonge mensen wel zin voor de bescherming tegen schildklierkanker. Maar bij een kernramp komen naast radioactief jodium veel meer schadelijke radioactieve stoffen vrij. Die geven veel meer problemen, vooral vanwege de langere halfwaardetijd. Jodiumtabletten beschermen alleen heel specifiek tegen schildklierkanker door blootstelling aan radioactief jodium, niet tegen andere radioactieve stoffen of de effecten van straling in het algemeen. We moeten daarom oppassen dat de jodiumtabletten geen schijnveiligheid geven.’
Wanneer en hoe lang slik je jodiumtabletten?
‘Jodiumtabletten zijn bedoeld voor eenmalig gebruik zo kort mogelijk na de kernramp. Bij langdurige blootstelling in het milieu kan een extra dosis nodig zijn, afhankelijk van metingen na een kernramp. De dosering is afhankelijk van de leeftijd. Jodiumpillen moet je zo kort mogelijk na de blootstelling innemen. Na 12 uur heeft het weinig zin meer, behalve als de blootstelling aan radioactief jodium blijft doorgaan. Jodiumpillen slikken uit voorzorg is niet nodig, want ze werken snel.’
Moet de overheid nu al jodiumpillen beschikbaar stellen voor alle Nederlanders, zoals in België?
‘Nee dat is volgens mij niet nodig. Mocht het mis gaan in Oekraïne, dan zijn de radioactieve stoffen niet direct in Nederland. Oekraïne ligt op meer dan 2000 kilometer afstand. De radioactieve stoffen komen via de lucht naar ons toe, en zullen afhankelijk van de weersomstandigheden en de windrichting minimaal een paar dagen reistijd hebben. Dat geeft ons als het mis gaat voldoende tijd voor de verspreiding van jodiumpillen. Deze pillen zijn voldoende op voorraad. Vooraf uitdelen is daarom niet nodig.’
Waarom hebben sommige mensen in Nederland al jodiumpillen van de overheid in huis?
‘Mensen die in Nederland dichtbij een kerncentrale wonen, hebben in het verleden van de overheid jodiumpillen ontvangen. Dat zijn ruim 1,2 miljoen huishoudens. De kans op een ongeval met een kerncentrale is heel erg klein. Maar als dat gebeurt, dan is dat veel dichterbij dan een kernramp in Oekraïne. Daardoor is er bij een ongeval in Nederland geen tijd meer voor verspreiding van jodiumpillen. Het is dan goed als de jodiumpillen al in huis zijn.’